Postacie

Wybuch wojny zastał go w województwie kieleckim, gdzie wizytował tutejszą chorągiew harcerską. Otrzymał przydział mobilizacyjny do Ośrodka Zapasowego 25 Dywizji w Kopyczyńcach pod samą wschodnią granicą. Po agresji 17 września 1939 roku, widział wchodzące do Polski czołgi sowieckie, jednak w działaniach wojennych nie uczestniczył. Razem z innymi żołnierzami zdecydował się do przejścia na Węgry, gdzie został internowany. W październiku w Somloszollos na Węgrzech zorganizowany został polski obóz harcerski. Kazimierz Sabbat dzięki przedwojennym kontaktom z węgierskimi skautami został wyciągnięty z obozu internowanych i skierowany do pracy w tym obozie jako zastępca naczelnika. Po opuszczeniu obozu, już jako harcmistrz, w początkach stycznia 1940 roku przedostał się do Modany we Francji i wstąpił do oddziałów wojska polskiego. Początkowo służył w marynarce wojennej a następnie został skierowany do Brygady Zmotoryzowanej generała Maczka. Ranny podczas odwrotu przedostał się do Wielkiej Brytanii.

W końcu 1940 roku powstały tam struktury odrodzonego polskiego harcerstwa – Sabbat był jednym z jego organizatorów. Na początku kwietnia 1943 roku został przeniesiony do Londynu i praktycznie kierował całym polskim harcerstwem na obczyźnie. Jednocześnie dostał jako porucznik Wojska Polskiego odkomenderowanie z wojska do Ministerstwa Oświaty, w celu prowadzenia spraw młodzieży. Do jego zadań należała między innymi opieka nad tysiącami polskich dzieci, wyprowadzonych (w czasie powstawania armii generała Andersa) z terenu Związku Radzieckiego do Iranu i dalej do Indii, Afryki, Meksyku i Nowej Zelandii. Dzieciom tym, często osieroconym, musiano stworzyć warunki do rozwoju i nauki poprzez tworzenie harcerskich drużyn. Praca Sabbata w tej dziedzinie była trudna, ponieważ na tle niezależności harcerstwa powstawały konflikty między polskim rządem londyńskim a Komitetem Naczelnym ZHP.

 

 

Kazimierz Sabbat był jednym z tych działaczy emigracyjnych, którzy krytycznie oceniali współpracę byłego premiera Stanisława Mikołajczyka z komunistami w kraju. Wbrew władzom organizował polskie harcerstwo na obczyźnie. Doprowadził do Ogólnego Zjazdu Harcerstwa w styczniu 1946 roku w Paryżu i utworzenia nowych struktur z Naczelną Radą Harcerską poza Granicami Kraju. Organizował pomoc dla odradzającego się w kraju Związku Harcerstwa Polskiego. W niedługim jednak czasie harcerstwo w Polsce zostało opanowane przez władze bezpieczeństwa publicznego, a jego działacze byli prześladowani i więzieni.

 

W 1948 roku ożenił się z córką dowódcy, wsławionej w bitwie pod Monte Cassino, 5-tej Dywizji Kresowej – generała Nikodema Sulika. Anna Sulik w czasie wojny była żołnierzem Armii Krajowej spod Grodna. Wychowali czworo dzieci – Annę, Jolantę Alinę i Jana. Po ślubie Kazimierz Sabbat założył przedsiębiorstwo Limba Trading company Limited, produkujące kołdry i śpiwory, aby zdobyć środki na życie dla rodziny oraz na działalność organizacyjną. Nadal pracował w harcerstwie jako Komisarz Zagraniczny Związku Harcerstwa Polskiego poza Granicami Kraju, a także w Stowarzyszeniu Polskich Kombatantów. Kierował również odcinkiem skarbu w Egzekutywie Zjednoczenia Narodowego. Kiedy został wybrany jej przewodniczącym w 1967 roku, pożegnał się z pracą w harcerstwie. Dziewięć lat później został premierem emigracyjnego rządu polskiego, pełniąc jednocześnie funkcję ministra spraw krajowych i sprawiedliwości. Mianowany przez Edwarda Raczyńskiego następcą, 8 kwietnia 1986 roku został zaprzysiężony jako prezydent (piąty) Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. Jako prezydent był z urzędu kawalerem Orderu Orła Białego. Podstawowym celem jego prezydentury było jednoczenie polskich emigracyjnych ośrodków politycznych i wspomaganie opozycji demokratycznej w Polsce. Współpracował z organizacjami w kraju: KSS-KOR, ROPCiO, KPN i NSZZ „Solidarność” (także w stanie wojennym). Należy dodać, że urząd prezydenta był stanowiskiem honorowym – Kazimierz Sabbat pełnił go bez pobierania wynagrodzenia.

 

 

 

 

 

 

 

 

KSIĄDZ JÓZEF DUDKIEWICZ (1849 – 1917)

 

„Tę pamiątkę wzniósł w 1903 roku uczeń i przyjaciel ksiądz Józef Dudkiewicz proboszcz prajsburgski w Ameryce. Prosi o modlitwę za jego duszę.” Taki napis widnieje na płycie obok nagrobka księdza Walentego Pękalskiego (oba pomniki Towarzystwo Przyjaciół Bielin odnowiło w 2009 roku).

 

 

 

Księdzu Dudkiewiczowi udało się zintegrować liczącą 430 rodzin parafię i wkrótce kościół, który przez wiele lat świecił pustkami, nie mógł pomieścić wszystkich wiernych. Przy kościele działała nawet polska szkoła, licząca ponad 200 uczniów. Wzorem swojej rodzinnej parafii, założył Bractwo Świętego Józefa. Cztery tysiące dolarów przeznaczył na wyposażenie kościoła. Miedzy innymi zakupił dzwony: „Maria”, „Józef” i „Michał”, do dziś nawołujące na nabożeństwa wiernych parafii Nawiedzenia NMP. W 1909 roku sporządził plany budowy nowego kościoła – 6 razy większego niż poprzedni – w stylu neoromańskim. Nie licząc rzeczowego wkładu parafian, na budowę wydatkowano aż 50 tysięcy dolarów. Po dwóch latach budowy biskup Michael Hoban poświęcił nową świątynię. Pracując w Priceburgu, ksiądz Józef zakładał parafie i budował kościoły także w innych miejscowościach w stanie Pensylwania – w Mayfield i w Ridge.

 

 

 

Ksiądz nie zapominał o ojczyźnie. Aż do śmierci przysyłał pieniądze na budowę kościoła Matki Bożej Anielskiej w Dąbrowie Górniczej. W 1903 roku ufundował na cmentarzu parafialnym w Bielinach nagrobek dla swego proboszcza – księdza Walentego Pękalskiego. Wraz z bratem wystawił także nagrobek swoim rodzicom. Na mocy testamentu zapisał na rzecz Seminarium Duchownego w Kielcach 2500 dolarów, a macierzystej parafii w Bielinach ponad 1200 dolarów (w 1928 roku ówczesny proboszcz bieliński ksiądz Feliks Nowacki otrzymał przekazaną przez konsulat w Nowym Jorku równowartość spadku w wysokości 10 500 złotych).

 

 

 

 

 

Księdzu Józefowi brakowało widać kontaktu z ojczyzną. Przysyłał zza oceanu korespondencje do polskich czasopism. Kiedy w 1898 roku w parafii Nanticoke obchodził jubileusz 25-lecia kapłaństwa, w „Gazecie Kieleckiej” ukazało się obszerne sprawozdanie z tej uroczystości, a jubilat przesłał wszystkim kolegom rocznikowym z seminarium kieleckiego swoją pamiątkową fotografię w otoczeniu orszaku duchowieństwa. Zaś w lipcowym miesięczniku „Dzwonek Częstochowski” z 1905 roku opisywał wizytę arcybiskupa Franciszka Symona w swojej parafii w Priceburgu. Wysłannika papieskiego witał 6-tysięczny tłum wiernych ze sztandarami, pochodniami i parafialną orkiestrą: „Zapłakał głośno wszystek lud radośnie; przemówił potem ks. Arcybiskup dobitnie i rzewnie, odprawił Mszę świętą, dał błogosławieństwo od Ojca Świętego, odwiedził szkołę, rozmawiał z dziećmi, które śpiewały i deklamowały. (…) Stary i mały, nawet matki przynosiły dzieci na rękach, każdy miał posłuch, błogosławieństwo i zadowolenie w sercu.”

 

 

 

Ksiądz Józef Dudkiewicz nie doczekał wolnej Polski. Zmarł w 1917 roku w wieku 68 lat. Został pochowany na cmentarzu w Dickson City w Pensylwanii. W Stanach Zjednoczonych mieszka rodzina księdza (potomkowie brata), opiekująca się jego grobem.

 

 

 

 

 

 

 

 

KSIĄDZ KAROL TELIGA (1808 – 1884)

 

 

 

 

 

 

Tak więc Karol Teliga został profesorem historii kościoła na Uniwersytecie Jagiellońskim. Z powodu pochodzenia chłopskiego nie był początkowo zbytnio ceniony przez kolegów naukowców. Fryderyk Hechell tak pisał o nim w swoim dzienniku: „Ksiądz Teliga, prawdziwy chłop, i w ruchach, i w mowie niezmiernie gburowaty, nigdy w lepszym nie był towarzystwie, ale i w swoim przedmiocie nie tęgi”. Mimo wszystko, po trzech latach pracy w Krakowie, Teliga został mianowany dziekanem Wydziału Teologicznego. W tym samym – 1841 roku – w wigilię zmarł mu w wieku 72 lat ojciec. Matka Marianna przeżyła męża o siedem lat.

 

 

 

 

 

 

 KSIĄDZ BISKUP JÓZEF JUSZYŃSKI (1793 – 1880)

 

 

 

Miał za co dziękować biskup sandomierski Józef Michał Juszyński herbu Twardost księdzu kanonikowi. Przez kilka lat jego rodzice mieszkali na bielińskiej plebanii, a ojciec administrował parafialnym majątkiem. W Bielinach właśnie 18 września 1793 roku na świat przyszedł przyszły sandomierski biskup – jako trzecie dziecko Józefa Juszyńskiego rodem z Gorlic i Katarzyny z Nowakowskich. Nie wiadomo, czy chłopiec otrzymał imię po ojcu, czy też po patronie bielińskiego kościoła. W Bielinach długo nie pomieszkiwał, bo ksiądz Żurkowski wyjednał (niektórzy mówili, że nawet zakupił) dla siostrzenicy folwark w podkieleckim Szydłówku. Stamtąd młody Józef uczęszczał do 1809 roku do gimnazjum w Kielcach. Za namową wuja Karola wstąpił do seminarium duchownego, które ukończył po sześciu latach. Ponieważ jednak nie osiągnął wieku wymaganego przez prawo do otrzymania święceń, przez rok pracował jako nauczyciel matematyki w szkole wydziałowej w Kielcach. Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk biskupa kieleckiego Wojciecha Górskiego 28 października 1816 roku, zachowując w dalszym ciągu stanowisko nauczyciela. Do marca 1821 roku pracował w Kielcach jako zastępca rektora szkoły podwydziałowej, a następnie zastępca nauczyciela szkoły wojewódzkiej.

 

 

 

Dzięki wstawiennictwu hrabiego Antoniego Ledóchowskiego – kolatora kościoła w Goźlicach i ojca kardynała – został proboszczem tej parafii. Jednocześnie w 1822 roku otrzymał mianowanie na komisarza duchownego przy układach dziesięcin. Do jego obowiązków należał objazd parafii i zatwierdzanie układów z właścicielami i dzierżawcami folwarków, dotyczących zamiany dziesięciny z korcowej na pieniężną. Po wykonaniu tej pracy został prefektem i nauczycielem religii w szkole wydziałowej w Sandomierzu, a w 1830 roku mianowano go jej rektorem. W tym czasie otrzymał godność kanonika honorowego katedry sandomierskiej. Trzy lata później został inspektorem Szkoły Powiatowej w Sandomierzu – odpowiadał między innymi za bibliotekę, muzeum i utensylia szkolne. Od 1845 roku przez kilka lat pracował na posadzie asesora szkolnictwa duchownego w ówczesnym ministerstwie oświaty – Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych, jednocześnie administrując parafią Goźlice. W 1847 roku została mu przyznana emerytura w wysokości 285 rubli. Ze względu na otrzymane w 1848 roku beneficjum – parafię w Szydłowcu – emerytury tej nie pobierał. W nowej parafii na swój koszt remontował kościół i wszystkie budynki gospodarcze, gdyż zastał je w nędznym stanie. Poza tym odbudował zniszczone w wyniku pożaru stodoły, owczarnię i spichlerz. Z powodu znacznych wydatków nie mógł wnieść później opłat do Stolicy Apostolskiej, wymaganych przy nominacji na biskupa. W 1848 roku otrzymał godność kanonika gremialnego, a trzy lata później prałata scholastyka katedry sandomierskiej.

 

 

 

16 kwietnia 1859 roku papież Pius IX w porozumieniu z carem Aleksandrem II mianował Juszyńskiego na wakujące już siedem lat po śmierci księdza Józefa Joachima Goldtmana stanowisko pasterza diecezji sandomierskiej. Uroczysty ingres odbył się w Sandomierzu trzy miesiące później – 24 lipca. Swoje urzędowanie biskup rozpoczął od wizytowania parafii. Jako pierwszą odwiedził swoją rodzinną parafię w Bielinach. Nawiedził także miejscowy cmentarz, na którym pochowany został wuj matki. Może wtedy postanowił ufundować mu nagrobek. Pisał później w liście z kuracji w Busku do swoich współpracowników: „Zamówiłem u Kłosińskiego – kamieniarza z Kunowa pomnik dla Kanonika Żurkowskiego, Plebana w Bielinach, mojego Dobrodzieja i miałem mu przesłać napis na nim wyryć się mający, ale że nie znalazłem sposobności dopełnić tego, przesyłam takowy. (…) Waruję sobie tylko: aby w całej rozciągłości nie było więcej liter, jak tu są wyrażone”. Pomnik ten – odnowiony w ostatnich latach przez Towarzystwo Przyjaciół Bielin – znajduje się do dziś na cmentarzu parafialnym.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Był bardzo aktywnym pasterzem – w czasie kierowania diecezją odwiedził wszystkie powierzone swojej pieczy parafie. Zwracał uwagę przede wszystkim na stan techniczny kościołów oraz czystość w świątyniach i domach plebańskich. Był inicjatorem budowy radomskiego kościoła katedralnego – w tym celu wyjednał pozwolenie u namiestnika Królestwa Polskiego hrabiego Berga. Starał się o przywrócenie dawnej świetności katedrze sandomierskiej. Udało mu się przeprowadzić jej gruntowny remont, który kosztował 43 tysiące rubli. Wybudował także i wyposażył własnym sumptem dom biskupi w Sandomierzu.

 

 

 

 

 

W 1861 roku podczas odpustu w dniu Święta Podwyższenia Krzyża Świętego biskup Juszyński odprawił mszę świętą na Świętym Krzyżu, która była wielką manifestacją patriotyczną i w pewnym sensie zapoczątkowała ruch narodowo-wyzwoleńczy 1863 roku. Później musiał się tłumaczyć przed władzą carską: „Co do Łysej Góry, (…) tam przy odpuście Podwyższenia Świętego Krzyża w dniu 14 września corocznie odbywanego, żaden kapłan nie wystąpił ani z kazaniem, ani z nauką podburzającą, lecz tylko zastosowaną do uroczystości i pomimo, iż niezliczony tłum ludzi znajdował się, jak zawsze od niepamiętnych czasów, bez żadnego nadużycia ani zgiełku rozszedł się spokojnie do domów – przed przyjściem tylko i odejściem kompanii śpiewano „Boże coś Polskę”, do czego żaden z kapłanów nie należał” . Niektórzy zarzucali biskupowi uległość wobec władz carskich i potępianie przez niego powstania zbrojnego. To były zarzuty bezpodstawne. Jako jeden z trzech biskupów (oprócz Szymańskiego z Janowa Podlaskiego i Majerczaka z Kielc) przyjął postawę tolerancyjną wobec powstania. Zalecał jednak duchowieństwu diecezji „wszelkich sposobów używać, ażeby usuwać wszelkie manifestacje, zaprowadzić wzajemną zgodę i zaufanie, pobudzać do zamiłowania trzeźwości i pracy, a coraz więcej rozkrzewiać pomiędzy ludem oświatę – a jeżeli jaki płomyk pokaże się jak po pogorzeli, znienacka go przygasić, ażeby raptownem natarciem nie rozżarzyć ognia i samego siebie nie poparzyć”.

Opinia władz carskich o biskupie Juszyńskim była jednoznaczna: „Biskup Juszyński, ilekroć razy urządzano manifestacje, a szczególniej, gdy na Łysej Górze zebrało się do 12 tysięcy pod miasteczkiem Słupia Nowa, umyślnie przyjechał do Słupi i z miasteczka zanieśli biskupa na górę do klasztoru, gdzie publicznie błogosławił powstanie, wcześniej przez księży przygotowane. Również, gdy partja (powstańców) przybyła do Sandomierza, biskup uważał za niezbędne pobłogosławić wraz z duchowieństwem partję i nakazał odprawić po kościołach nabożeństwo za pomyślność dla tych wystąpień nielegalnych. Ta właśnie partja rozgrabiła kasę w Sandomierzu. Biskup więc Juszyński zapłacił 338 rubli 65 kopiejek na pokrycie brakującej sumy w kasie sandomierskiej.”

Biskup Juszyński bronił przed karą księży otwarcie współpracujących z powstańcami, wstawiał się za uwięzionymi, pisał protesty do władz carskich, prosił o wstawiennictwo papieża. Po upadku powstania ogłosił żałobę narodową.

W dniu 7 kwietnia 1864 roku wprowadził w diecezji obowiązek odprawiania nabożeństwa majowego ku czci Najświętszej Marii Panny. Pisał później
w liście pasterskim do wiernych diecezji sandomierskiej: „Szczególniej miło nam było dowiedzieć się, jako na nasz głos wszędzie po kościołach parafialnych i kapliczkach wiejskich pobożni wierni otaczać poczęliście licznie ołtarze Niepokalanej Panny Maryi, wieńcząc je starannie majowemi kwiaty. Jest to dowód pobożności waszej, a zarazem uległość słowom Waszego Pasterza”.

W 1870 roku był jedynym biskupem rzymsko – katolickim w tak zwanym Przywiślańskim Kraju. Stąd, zastępując administratorów pozostałych diecezji, obarczony był wieloma obowiązkami administracyjnymi i duszpasterskimi. Już po roku takiej intensywnej pracy zapadł na zdrowiu. W związku z tym często wyjeżdżał na kuracje „do wód”. Między innymi w 1878 roku, przebywając w Busku, poświęcił nowootwarty zakład kąpielowy. Chorobą i starością (był w tym czasie drugim pod względem wieku biskupem na świecie) tłumaczył biskup Juszyński opóźnienie w złożeniu hołdu Ojcu Świętemu Leonowi XIII po jego wyborze na stolicę Piotrową w tym właśnie roku. W osobistym piśmie papież odpisał: „Pozdrowienie Apostolskie i Błogosławieństwo! Nie ubolewamy nad opóźnieniem się twojem w obowiązku Czcigodny Bracie, lecz nad powodem tego opóźnienia, pochodzącym z niedomagania na zdrowiu, co dotąd w zupełności nie ustało, i dlatego list twój, chociaż później wysłany, przyjęliśmy jako wtedy napisany, kiedy on w myśli i sercu twojem powstał” .

 

 

 

Ostatniego października 1880 roku biskup Józef Michał Juszyński ciężko zachorował i zmarł niespełna miesiąc później w dniu 24 listopada. Pochowany został w podziemiach sandomierskiej katedry. W kaplicy Najświętszego Sakramentu znajduje się epitafium biskupa wykonane z marmuru, a w Muzeum Diecezjalnym wśród eksponatów umieszczony jest jego portret.

 

 

 

 

 

 

(autor: Andrzej Drogosz)